Euskadiko Elikaduraren Balio Kateko Behatokiak lehen sektoreko ekoizpenari buruzko batez besteko lehenengo kostuak definitu ditu. Aztertu diren batez besteko kostuak katearen hasierako mailari dagozkio, zehazki, ardi-esnea, haragia eta Arabako Errioxako mahatsa ekoizteari.
Lan hau egiteko ezinbestekoa suertatu da Euskadiko elikakateko eta zuraren kateko eragileen, produktuen eta zerbitzuen ezagutza zabala izatea eta, horretarako, funtzionamendua aztertu eta jarraitu da. Prozesu horretan bereziki garrantzitsua da nekazaritzako elikagaien sektoreko elementuen funtsezko datuei, estatistikei eta oinarrizko prezioei buruz sistematikoki biltzen den informazioa eta analisia, horiek finkatu eta kontrolatzeko. Laburbilduz, helburua da elikakatearen egoerari buruzko benetako irudia izatea, datu objektiboetan oinarrituta dagoen erantzuna emate aldera.
Eusko Jaurlaritzak, HAZIren bitartez, Euskadiko Elikaduraren eta Zuraren Balio Kateko Behatokia abian jarri zuela pasa den martxoan, elikaduraren eta zuraren balio katean jarduera ekonomikoa indartzeko, bai eta nazioko nahiz nazioarteko merkatuak zainduz joera berriei aurrea hartzeko ere.
Behatokiaren funtsezko zerbitzuen artean, besteak beste, kostuei erreparatzen zaie, elikakatean zehar prezioak ipintzean elikaduraren balio-kateko eragileek erreferentzia modura har ditzaten, baina lehia librearekin bateragarriak izateari utzi gabe. Gainera, inola ere ez da interpretatu behar gutxieneko prezioen finkapen gisa.
Xede horrekin, Behatokiak sektoreko elikakateko mailetan zehar kostuen eta diru-sarreren batze-egitura identifikatu eta aztertu nahi du.
Behatokiaren lehenengo azterlanak behatoki.eus webgunean argitaratu dira, eta produktuen kateko hasierako mailako datuak aurkezten dituzte, hala nola ardi-esnearenak, haragiarenak eta mahatsarenak. Metodologia Lehiaren Euskal Agintaritzak bermatu du.
Ardi-esnearen balio-katea
Ardi-esnearen azterketari dagokionez, 2022ko irailean ardi-esnearen litroko kostuak eta diru sarrerak kalkulatu dira, eta ondoriozta daiteke ardi-esnearen litro bat ekoizteko 1,627 euro behar direla. Ekoizpenaren kostu horrek % 20 egin du gora 2021az gero eta % 31 2020. urteko datuekiko. Garestitze horretan parte hartzen duten faktoreak dira, batetik, elikagaien kostuak (2020tik 2022ra % 54 hazi dira) eta, bestetik, energiaren kostuak (2020az gero bikoitza baino gehiago egin dute gora, zehazki, % 121 2020-2022 denboraldian).
Haragiaren balio-katea
Oraingoan erreferentziatzat jo da katearen lehenengo bi mailatan 2022ko irailean txahalaren kanal kiloko kostuen eta diru-sarreren kalkulua, eta ondorioek diote txahala ekoizteak kanal kiloko 7,073 euroko kostua duela. Kostu hori 2020. urteaz gero (5,321 €/kg kanal) 1,75 euro hazi da, batik bat, bi faktore direla bide: abereen elikagaien kostuak (2020tik 2022ra % 56 hazi da) eta energiaren kostuak (2020tik 2022ra % 127 igo da) gora egitea.
Halaber, azterketa honetan bigarren maila (aberea hiltegian hiltzea) kontuan hartu da, eta guztizko kostuak % 14 igo dira 2020tik 2022ra, beraz, ia igoera bera izan dute tarifek. Kostuen barruan, bi heren hiltze-kostuak eta bestelako gastu espezifikoak dira (hiltze gastuak, osasun-tasa, larruen eta hondakinen kudeaketa); gutxi gorabehera heren bat, berriz, hurrengo mailara egin behar den garraioari dagokio.
Hasierako eta hiltegiko mailen kostuak batuz gero, 2022an guztizko kostuak kanal kilogramoko 7,486 eurokoak dira, 2020. urtean baino ia 2 euro (% 31,5) gehiago.
Arabako Errioxako mahatsaren balioari buruzko azterketa
Mahatsa aztertzeko, 2022ko irailean salmentarako Arabako Errioxako mahatsaren kilogramoko kostuak eta diru-sarrerak kalkulatu dira. Hona hemen azterketaren emaitza nagusiak: hasierako mailan salmentarako mahatsaren kilogramo bakoitza ekoizteko kilogramoko 1,047 euro behar dira, hain zuzen ere, 2020. urtean baino 19 zentimo gehiago. Hazkuntza hori, batez ere, energiaren kostua (gasolioa) igotzearen ondorio da, eta, neurri txikiagoan, fitosanitarioak eta ongarriak garestitzearen ondorio.
Esan behar da, orain arte egin diren ikerketetan, soldatapeko langileen kostua eta eskulan propioaren kostua kontuan hartu direla.
Azterketen datuen aurrean, Eusko Jaurlaritzak konpromiso-deia egiten die elikakateko maila desberdinetako eragileei Behatokiak adierazten dituen erreferentziazko batez besteko kostuak beren gain har ditzaten.
